بازنمایی خود و دیگری در رمان فارسی: خود ایرانی و دیگری غیر ایرانی در سه رمان تنگسیر، سووشون و همسایه‏ ها

چگونگی بازنمایی خود و دیگری، همواره در کانونِ توجهِ پژوهشگرانِ عرصه‏ های گوناگون و به‏ طور ویژه، نشانه ‏شناسی و تحلیلِ گفتمان، بوده ­است. هدفِ پژوهش حاضر، بررسی چگونگی بازنمایی خود ایرانی و دیگری غیر ایرانی در رمان‏هایی است که در سال‏های 1961 تا 1978 به رشتة تحریر درآمده ‏اند. همچنین، این مقاله در پی پاسخ­گویی به این پرسش است که آیا در رمان‏های این دوره، تقابل خود/دیگری با تقابل فرهنگ/نافرهنگ همپوشانی دارد یا خیر. از رمان‏های پرشمارِ این دوره، سه رمانِ تنگسیر (Chubak, 1963)، سووشون (Daneshvar, 1969) و همسایه‏ها (1973، Mahmoud)، به سببِ حضور پررنگ دیگری غیر ایرانی در آن‏ها، انتخاب شدند. نظریه‏ های نشانه‏ شناسی فرهنگی و رویکرد تحلیل گفتمان تاریخی، چارچوب نظری پژوهش حاضر را تشکیل می‏دهند. نتایج پژوهش گویای آن است که در سپهر نشانه ‏ای ایران سال‏های 1961 تا 1978، جایگاه دیگری از زاویة دید مردم و از زاویة دید حکومت متفاوت است و این تفاوت به تقابل مردم و حکومت می ‏انجامد که گویای اهمیت دیگری غیر ایرانی در سپهر نشانه ‏ای ایرانِ این سال‏ها است. از زاویة دید مردم، دیگری دشمن و متخاصم است اما از زاویة دید حکومت، دیگری قدرتی است که خود به آن وابسته است. بر اساس یافته ‏های پژوهش حاضر، در رمان‏های این دوره، بازنمایی خود به ‏مثابة فرهنگ و دیگری به‏ مثابة نافرهنگ، یا، به بیان دیگر، همپوشانی دو تقابل خود/ دیگری و فرهنگ/ نافرهنگ وجود ندارد.